Omiljeni obrok cara Dioklecijana po kome je ovo jelo dobilo ime.
Sastojci:
1 manja glavica kupusa, narezano na tanke i uzane rezance
1 manja glavica kelja
1 kašičica kumina, sitno seckano
1 kašičica mlevenog bibera
1 kašičica mente, sitno seckano
1 kašičica rue, sitno seckano
1 kašičica korijandera, sitno seckano
200 ml liquamena
200 ml belog vina
100 ml maslinovog ulja
so
Priprema:
Kupus i kelj očistiti i narezati na tanke i uske rezance. Skuvati u slanoj vodi. Od ostalih sastojaka prirediti marinadu, dobro promešati sačekati jedno vreme da odstoji. Marinadom začiniti kupus i kelj dok je još toplo.
Gaj Aurelije Valerije Dioklecijan (lat. Gaius Aurelius Valerius Diocletianus) je bio rimski car. Rodom je iz Dalmacije (Diokleja, blizu Salone - današnjeg Solina, 22. decembra 244g. – Aspalathos, 3. decembra 313g.), a poreklom je iz seljačke porodice oslobođenika, rođen je pod imenom Dioklo, grč. Διοκλής. Na presto stupio 284. godine, abdicirao 305g. i umro 313g. Bio je rimski car koji je okončao period koji se danas u rimskoj istoriji naziva krizom 3. veka. Uzdigao se od običnog vojnika do vojnog zapovednika u Meziji, zapovednika carske telesne garde i senatora pa sve do konzula. Dioklecijanov vojnički talent je prepoznat i on za cara Aurelijana postaje general (Magister militum). S carem sudeluje u pohodima protiv Palmire i Egipta gde se odmetnuo Firmo. Za vladavine Proba postaje vojni zapovednik provincije Mezije (Srbija). Probov naslednik Kar postavlja Dioklesa za zapovednika careve konjičke telesne garde (Comes domesticorum equitum), a 283. godine Diokles je konzul. Kar je poginuo kada je njegov šator udario grom, 283. godine, po povratku iz uspešnog rata s Persijancima. Naslijeđuju ga njegovi sinovi, Numerijan na Istoku i Karin na Zapadu. Posle smrti Numerijana (u vreme dubokih ekonomskih, političkih i vojnih teškoća) vojnici su ga proglasili za cara 285. godine. Iduće godine imenovao je svog prijatelja Maksimijana avgust-om i suvladarom predavši mu na upravu zapadni deo carstva. Osiguravši granice države na Eufratu i u Siriji, uzeo je 293. sebi za suvladara i cezara Galerija kojeg je oženio svojom kćerkom Valerijom. Istovremeno je i Maksimijan za svog savladara i cezara proglasio Konstancija I Hlora. Dioklecijan se može smatrati pravim utemeljiteljem poznog carstva, mada je oblik vladavine koji je ustanovio – tetrarhija, tj. istovremena vladavina četiri osobe koje dele vlast – bio prolazan. Njegove su reforme, međutim, trajale duže. Vojne potrebe, a ne želja da se ustanovi neki unapred planirani sistem, zaslužne su za imenovanje Maksimijana za cezara, a kasnije za avgusta 286. godine, te imenovanje Konstancija i Galerija za cezare 293. godine. Tetrahija je bila kolegij careva koji se sastojao od dve grupe: na njegovom čelu su bila dva avgusta, stariji ljudi koji su donosili odluke, dok su ispod njih stajala dva mlađa cezara, koji su pre svega imali ulogu izvršne vlasti. Sva četvorica bila su međusobno u srodstvu, ili preko usinovljenja ili preko bračnih veza, i svi su bili Iliri koji su posle duge vojničke karijere došli do visokih komandnih položaja. Od njih, samo je Dioklecijan bio državnik. Jedinstvo carstva je očuvano, iako se na prvi pogled ne čini tako, jer nije bilo teritorijalne podele. Svaki je car dobio svoju vojsku i svoju oblast delovanja: Maksimijan – Italiju i Afriku; Konstancije – Galiju i Britaniju, Galerije – podunavske zemlje, Dioklecijan – istočne oblasti. Gotovo sve upravne odluke donosio je Dioklecijan, od koga su ostali dobili svoju vlast. On je donosio zakone, postavljao konzule i zadržavao primat. Posle 287. godine proglasio se srodnikom Jupitera, koga je smatrao svojim posebnim zaštitnikom. Dioklecijan i njegov cezar Galerije bili su Iovii ("koji potiču od Jupitera"), dok su Maksimijan i Konstancije bili Herculii, pokazujući tako da potiču od mitskog heroja Herkula. Ova "epifanija tetrarha" služila je da pokaže božansko zasnivanje vlasti. Ideološko pozivanje na dva tradicionalna rimska božanstva predstavljalo je raskid s orijentalizirajućim pokušajima Elagabala i Aurelijana. Mada je podjednako poštovao Mitru, Dioklecijan je želeo da predstavi sebe kao nastavljača Avgustove delatnosti. Sprovodeći deobu vlasti Dioklecijan je za cilj imao da izbegne uzurpacije, ili barem da ih brzo suzbije – kao pri pokušaju Karauzija, zapovednika vojske u Britaniji, koji je bio ubijen (293), kao i njegov naslednik Alekt (296), pošto se u Britaniju iskrcao Konstancije. Deifikacija carskog položaja, obeležena razrađenim ritualima, težila je da careve postavi iznad ostatka čovečanstva. Međutim, ona je još uvek bila potrebna da bi se izbegli eventualni konkurenti i da bi se tetrahiji obezbedio princip legitimnog i redovnog nasleđivanja prestola. Negde između 300. i 303. godine Dioklecijan je pronašao jedno originalno rešenje. Pošto su proslavili dvadesetu godišnjicu od stupanja na presto, dva avgusta su abdicirala (Maksimijan sasvim nevoljno), a istoga dana (1. maja 305) dva su cezara postala avgusti. Izabrana su dva nova cezara, Flavije Valerije Sever i Maksimin Daja, obojica prijatelji Galerija, čija je jaka ličnost dominirala nad Konstancijem. Odbijajući princip prirodnog nasleđivanja (i Maksimijan i Konstancije su imali odrasle sinove), Dioklecijan je mnogo rizikovao: apsolutna božanska monarhija, a takvo je uglavnom bilo uređenje koje je Dioklecijan zasnovao, nameće potrebu naslednog prenosa vlasti, a događaji koji su ubrzo usledili pokazali su da su i vojska i stanovništvo bili privrženi principu nasleđivanja prestola. Nakon abdikacije Dioklecijan se povukao u svoju palatu u Dalmaciji koju je dao sagraditi na području današnjeg Splita (danas poznata Dioklecijanova palata). Veliki su napori posvećeni jačanju granica, a limesi su bili opremljeni tvrđavama (castella) i malim utvrđenjima (burgi), naročito u Siriji. Snaga vojske je uvećana i sada je brojala 60 legija (ali s manjim brojem vojnika u svakoj), i svaka je pogranična provincija u principu dobila po dve legije, dopunjene pomoćnim trupama. Usvajajući jednu Galijenovu zamisao, Dioklecijan je stvorio zametak taktičke vojske koja naređenja prima direktno od cara i čini njegovu pratnju (comitatus). Vojskom je najčešće komandovao dux ili praepositus, a ne provincijski upravnik. Vojnici su se uglavmom regrutovali među sinovima vojnika i među varvarima koji su u vojsku stupali pojedinačno ili kao cela plemena. Pored toga, zemljoposednici su morali da obezbede ili regrute ili odgovarajuću sumu novca. Sve su ove reforme uvođene postepeno, tokom odbrambenih ratova čiji je uspeh pokazao efikasnost novog sistema. Konstancije je suzbio Karauzijev pokušaj uzurpacije i ogorčeno se borio protiv Alemana blizu Bazela; Maksimijan je prvo poveo hajku na bagaude (skupine odbeglih seljaka koji su se dali na pljačku) u Galiji, a zatim se borio protiv mavarskih plemena u Africi (296–298) i odneo pobedu u Kartagini. Na Dunavu su Dioklecijan, a zatim Galerije, pobedili Bastarne, Jazige i Karpe, preseljavajući ih u velikom broju u provincije. Na istoku se, međutim, otpor Persijanaca, pod vođstvom preduzimljivog Narzesa, priširio od Egipta do Armenije. Persijanci su podstakli i ustanak nomadskih plemena u južnom Egiptu i ustanak Saracena u sirijskoj pustinji, a takođe su koristili antirimsku propagandu koju su širili manihejci i Jevreji. Dioklecijan je uspeo da uguši ustanak u Egiptu, te je utvrdio njegov jug protiv nomada. Ali 297. godine Narzes, nastavljač Šapurovih ambicioznih planova, prenaglio je s ratom zauzimajući Armeniju, Ozroenu i deo Sirije. Pošto je isprva pretrpeo poraz, Galerije je izvojevao sjajnu pobedu nad Narzesom, i po miru sklopljenom u Nizibisu (298) armenski je presto ponovo zauzeo vladar zavisan od Rima, a carstvu je pripao i jedan deo gornje Mesopotamije koji se protezao čak i preko Tigrisa. Tako je bio osiguran mir za nekoliko narednih decenija.
Posle početnog perioda indiferentnosti prema hrišćanima, Dioklecijan je svoju vladavinu završio pokrećući protiv njih, 303. godine, poslednji i najžešći progon od svih prethodnih. Na to ga je nagovorio njegov cezar Galerije, i progon je na istoku trajao još celu jednu deceniju, pod Galerijem kao avgustom i pod drugim carevima.
U početku nije bilo tako. Njegova žena Priska i kćer Valerija su bile hršćanke. Dioklecijan je imao nedoumicu oko progona. Ako znamo da se Dioklecijan proglasio Gospodarom i bogom, što hršićani nisu priznavali (jer za njih postoji samo jedan Bog), jasniji nam je razlog sukoba. Stoga je Dioklecijan izdao Prvi edikt protiv hrišćana 303. godine, a zatim je izdano još nekoliko edikata. Uz njega se spominju i pogubljenja hrišćanskih kipara na Fruškoj Gori, koji su odbili da za cara naprave kipove paganskih božanstava, kao i pogubljenja četvorice carskih gardista koji se nisu htela odreći hršićanstva, a treba spomenuti i panonskog konjaničkog centuriona Georgija koji je tada također pogubljen. Možda je najveća ironija u svemu ovome to što je upravo najveći zagovornik progona hrišćana Galerije bio prvi car koji je neposredno pred svoju smrt 311. godine izdao proglas o slobodi hrišćanskog verovanja. Kao i u ranijim progonima, inicijativa je potekla u samom središtu vlade: neki carevi, podjednako besni na hrišćane kao i mnogi obični građani, smatrali su svojom dužnošću da održe harmoniju s bogovima, pax deorum, koja je jedina omogućavala prosperitet carstva. Stoga su se Decije i Valerijan u pedesetim godinama 3. veka surovo razračunavali s hrišćanima, tražeći od njih da svoje odricanje od hrišćanstva dokažu prinošenjem žrtvi u lokalnim hramovima, a po prvi put su počeli da direktno diraju u sveštenstvo i crkvenu imovinu. Bilo je i takvih hrišćana koji su više voleli smrt, ali se većina pokoravala ili se sakrivala. Međutim, samo nekoliko meseci pošto je pokrenuo progon hrišćana, Decije je umro (251), a krvava je faza Valerijanovih napada takođe trajala samo nekoliko meseci (259/260). Njegov je sin Galijen izdao edikt kojim je proklamovao versku toleranciju, a Aurelijana je antiohijska crkva čak pozvala da arbitrira u jednom unutrašnjem sporu. Ratovi, reforme i povećanje broja činovnika bili su skupi, a inflacija je smanjila izvore države. Anona, koju je uveo Septimije Sever, pokazala se nesavršenom, pa ju je Dioklecijan sada reformisao kroz sistem nazvan iugatio-capitatio: od sada se zemljišni porez, koji su u naturi plaćali zemljoposednici, određivao procenom fiskalnih jedinica na osnovu veličine i kvaliteta zemljišta, vrste uzgajanih proizvoda, broja naseljenika i stoke, te količine opreme. Fiskalno procenjivanje svakog dela imovine, na osnovu iuga i capita (izmenljivi termini čija je upotreba varirala u odnosu na različite regije i periode) zahtevalo je sprovođenje cenzusa sličnih onima koje su se mnogo vremena ranije praktikovali u Egiptu. Svake godine vlada je određivala iznos poreza po fiskalnoj jedinici, a svakih 15 godina, počev od 312, porezi su bili preispitivani. Ovaj se komplikovani sistem nije sprovodio uniformno u svakoj regiji. Ipak, on je za posledicu imao bolji proračun izvora kojima je carstvo raspolagalo, kao i određeni napredak u fiskalnoj pravičnosti, čime su veliki zahtevi koje je postavljala vlast postali podnošljiviji. Pored toga, Dioklecijan je želeo da reorganizuje kovanje novca i da stabilizuje inflaciju. Stoga je kovao poboljšani srebrni novac i njegovu vrednost čvrsto vezao za vrednost zlata. Ipak, inflacija je krajem 3. veka ponovo uzela maha, pa je Dioklecijan doneo svoj "Edikt o cenama" (Edictum de pretiis rerum venalium), kojim je utvrdio najviše cene za namirnice, robu i usluge, koje se nisu smele prekoračiti pod pretnjom smrtne kazne. Ovaj je edikt ostao bez značajnijih posledica i slabo se primenjivao, ali su natpisi s fragmentima edikta veoma zanimljivi s ekonomske tačke gledišta. Evo nekih primera cena i nadnica:
Cipele – 60 do 150 denara
Vino - 8 do 70 denara
Kokoška – 60 denara
Sir - 20 denara
Maslac- 70 denara
Govedina – funta 8 denara
Svinjetina – funta 20 denara
Morska riba – funta 70 denara
Poljoprivredni radovi – 25 denara plus hrana
Tesar, stolar - 50 denara
Klesar - 60 denara
Kovač, pekar - 50 denara
Brodograditelj- 50 denara
Učitelj, po detetu – 50 do 200 denara
Advokat – 250 denara po tužbi
Šišanje, brijanje – 2 denara
Postoji legenda o tome kako je saznao da će postati car još dok je bio mladi oficir. U to vreme je služio na Rajni u području današnjeg Tongresa u Belgiji. Vojnici su bili smešteni po privatnim kućama gde bi dobili hranu i krevet, a za to su domaćinu platili određenu sumu novca. Za domaćina su Dioklecijan i njegov drug Maksimijan dobili krčmaricu po imenu Drijada (naziv Drijade inače označava šumske vile koje mogu uticati na sudbinu čoveka). Nakon večere koji im je spremila Drijada Diokles je izvadio novac da plati i dao tačno onu sumu koju je krčmarica tražila. Na to mu je ova odgovorila da mu ne bi ruka otpala da je dao koji novčić više. Diokles je na to rekao da će biti šire ruke kad postane car. Potom je Drijada rekla: "Dioklese, ne šalite se sa sudbinom, jer ćete zaista postati imperator, ali kad ubijete sudbonosnog vepra". Te je reči Diokles shvatio doslovno pa je stalno išao u lov na veprove nadajući se da će možda baš danas ubiti sudbonosnog vepra. Bilo je to 284. godine, kada se sa vojskom kretao iz Male Azije u Evropu. Prethodno je kod Ktesifona poginuo car Kar, kako se smatralo, ne bez učešća velikodostojnika Apera. Nasledili su ga sinovi Karin na Zapadu i Numerijan na Istoku. Ovaj drugi je pohitao u evropske provincije, ali je na putu ustanovljeno da je pod zagonetnim okolnostima ubijen i mrtav nošen u nosiljci. Usledila je pobuna vojnika koji su ubistvo pripisali Aperu i on je izveden pred vojni sud. Kako na latinskom reč aper znači vepar, Dioklecijan se setio starog proročanstva, pritrčao je Aperu i bez oklevanja ga ubio, pa je sam izabran za cara u Nikomediji u novembru 284. godine.
Car Dioklecijan abdicirao je 305. godine. Povukao se u svoju palatu i okrenuo se vrtlarstvu, a najdraže mu je bilo uzgajanje kupusa. Kada su mu u jednom trenutku ponudili da se vrati na vlast, izgovorio je legendarnu rečenicu: "Da vam je moguće videti u Saloni kupus, što sam ga svojom rukom zasadio, sigurno vam ne bi došlo na um, da to od mene tražite".
Umro je, a postoji teorija i da se ubio, u 81. godini života od straha da to ne učine njegovi neprijatelji. Još jedna legenda kaže da ga je dotukla vest o smrti žene i kćeri koje je za života zanemarivao i da je umro od žalosti za njima.
Pročitajte više >> << Vratite nazad
Нема коментара:
Постави коментар