Interesantne stvari o Mesopotamiji

Interesantne stvari o Mesopotamiji koje bi vam možda mogle biti zanimljive:

- Po jednoj teoriji ime Mesopotamija potiče od starogrčkih reči "meso", što znači "sredina"; i "potamos" što znači "reka" u slobodnom prevodu znači "usred reka". Po drugoj teoriji ime Mesopotamija potiče od staropersijskog Mijanrudan što znači "Zemlja između dve reke", a po trećoj teoriji ime Mesopotamija je nastala od aramejskog naziva Beth-Nahrin "Kuća dve reke". 

- Mesopotamija obuhvata područje jugozapadne Azije odnosno to je područje aluvijalne ravnice između reka Tigar i Eufrat, u Iraku i Siriji i smatra se jednim od najvažnijih područja u istoriji čovečanstva, kolevkom civilizacije. Region obuhvata veći deo današnjeg Iraka, Kuvajta, i delove severne Saudijske Arabije, zapadnog Irana, istočne Sirije i jugoistočne Turske. Mesopotamija se obično deli na Severnu ili Gornju Mesopotamiju, što je oblast između dve reke od njihovih izvora do Bagdada; i Južna ili Donja Mesopotamija, što je područje od Bagdada do Persijskog zaliva, uključujući Kuvajt i delove zapadnog Irana.

- Prvi gradovi, točak, pisanje, astronomija, matematika, iskorištavanje energije vjetra, navodnjavanje, poljoprivredni razvoj, stočarstvo, filozofija i religija su samo neke od stvari koje su nastale u Mesopotamiji.

- Mesopotamiju su činile više civilizacija, Sumeri, Akađani, Asirci i Vavilonci.

- Mesopotamija je bila sastavljena od pojedinačnih gradova-država koje su kontrolisali različiti vladari.

- Sumer, koji je prvi put trajno naseljen između 5500. g. p. n. e. i 4000. g. p. n. e., je najranija poznata civilizacija Mesopotamije. Sumeri su sebe nazivali crnokosi ljudi, a svoju zemlju mesto prosvećenih gospodara i najstarija su poznata civilizacija južne Mesopotamije (današnji južni Irak). Smatra se da je Mesopotamija, kao civilizacija, okončana padom Vavilona pod persijskim Kirom Velikim 539. g. p. n. e. Poreklo Sumera još uvek nije tačno utvrđeno, ali pretpostavlja se da su došli sa severa i pomešali se sa zatečenim stanovništvom. Arheološki dokazi govore da su uspostavili oko desetak gradova-država otkako su se nastanili u Mesopotamiji.

- U Mesopotamiji su obožavali stotine bogova, svaki bog ili boginja je imao svoje ime i svoju sferu delovanja. Svaki grad je imao svog boga ili boginju, a mnogi su bili povezani sa raznim profesijama, kao što su pisari i graditelji. Glavni bog je bio Anu, on je bio otac bogova i bog neba, Enlil je bio bog vazduha, Utu bog sunca i gospodar istine i pravde, Nanna je bog Meseca, Inanna je boginja ljubavi i rata, Ninhursag boginja zemlje, a Enki je bio bog pitke vode, kao i gospodar mudrosti i magije. Iako su svi generalno služili, poštovali i cenili ove bogove, većina ljudi nije osećala posebnu konekciju sa njima. Svi su imali svog ličnog Boga koji je štitio pojedince i zalagao se za njih pred glavnim bogovima.

- Mesopotamija je bila mesto gde su se razvili najraniji gradovi kao što su Uruk, Niniva i Vavilon. U njemu su postojala najranija velika svetska carstva na čelu sa poznatim vođama poput Sargona od Akada, Hamurabija i Tiglat-Pilesera III.

- Sumerski grad Eridu smatra se prvim gradom na svetu. Osnovan je oko 5400. godine p. n. e. na obali Persijskog zaliva u južnoj Mesopotamiji. Veruje se da su praistorijski ljudi poznati kao Ubajdi prva civilizacijska sila u Sumeru, koja je isušla močvare za poljoprivredu, razvila trgovinu i uspostavila industriju.

- Jedan od najvećih u to vreme bio je sumerski grad Uruk, koji je osnovao kralj Emerkar. Ovaj grad igrao je važnu ulogu na političkom planu, a spominje se i u Epu o Gilgamešu. Uruk je imao između 40.000 i 80.000 stanovnika, koja je živela na 6 km2 ograđenog područja. Ovo je učinilo Uruk najverovatnije najvećim gradom na svetu u to vreme, a otkopao ga je nemački tim naučnika pod vođstvom Julijusa Jordana pred početak Prvog svetskog rata. U ostale veće gradove spadali su Nipur, Lagaš i Kiš.

- Iako su delili zajednički jezik i kulturnu tradiciju, sumerski gradovi-države su često ratovali jedni protiv drugih. Prvi konflikt te vrste vezuje se za kralja Eanatuma, koji je prema mišljenju istoričara stvorio jednu od prvih imperija u istoriji, porazio je rivalski grad-državu Umu, a osvojio je i celi Sumer, uključujući i Ur, Nipur, Akšak, Larsu i Uruk. 

- Sumer nije imao vladara, nego su gradove vodili prvosveštenici. Sa razvojem države, razvijalo se i društveno uređenje. Sumer je tako postao robovlasnička država na čelu sa kraljem. Narod je bio podeljen u tri staleža - robovi; trgovci, zemljoradnici i zanatlije; i sveštenstvo, činovnici i vojska. Od tri grupe najvišeg staleža, najviše se cenilo sveštenstvo. Na čelu svakog grada nalazio se vladar - ensi (upravljač) ili lugal (veliki čovek) - vrhovni sveštenik koji je u ime zajednice komunicirao s bogovima.

- Mesopotamija se odlikovala posebnim mentalitetom. Glavni prioritet bilo je fizičko blagostanje svakog člana društva, a temeljni pojmovi su bili radost i patnja. Svaka osoba imala je za cilj povećanje prvog i, u skladu s tim, smanjenje drugog.

- Prvi pisani trag o religiji dolazi iz Mesopotamije. U to vreme se verovalo da je svet ravan disk, okružen ogromnim praznim prostorom, a iznad njega se nalazio raj.

- Sumerski popis kraljeva je drevni tekst pisan na sumerskom jeziku koji navodi kraljeve Sumera iz sumerskih vladarskih dinastija i jedan je od najvažnijih dokumenata za hronologiju Bliskog istoka. Jedina osoba ženskog pola koja se nalazi na toj listi je Kubaba, koja je navodno preuzela tron u gradu-državi Kiš oko 2.500 godine pre nove ere. Vrlo malo se zna o tome kako je došla na vlast, ali se o periodu njene vladavine često piše kao o mirnom, bez ratova i političkih turbulencija.

- Sumeri su izumeli opeku i gradili su kuće, čak i na dva sprata. U središtu grada nalazio se kompleks kojim je dominirla građevina četvorougaone osnove - zigurat, građen od nepečene opeke. Iako do sada nije pronađen nijedan, na osnovu pisanih izvora se pretpostvalja da se na vrhu zigurata nalazio hram posvećen gradskom božanstvu.

- Do 5.800-te godine p. n. e., sumeri su živeli u južnim ravnicama oko Tigra i Eufrata. Zemljište je bilo plodno, ali kiše nije bilo dovoljno da rastu usevi. Tada je došlo do još jedne prekretnice u napretku civilizacije, izumljeno je navodnjavanje. Tako je voda dovedena na velike delove teritorije kroz mrežu kanala. To je omogućilo ljudima da se šire iz severnih regiona u južnu Mesopotamiju.

- Prema istoričarima sa Univerziteta u Čikagu, u Mesopotamiji je izumljen točak, oko 3500 g. p. n. e.. Ovaj izum je od vitalnog značaja za celu civilizaciju, jer točak koristimo za pokretanje svega, od automobila do satova.

- Jedan od izuma je bio i plug i to je bio veliki tehnološki napredak u obradi zemljišta. Plug je uveo revoluciju u poljoprivredu tako što je omogućio da se dva zadatka obave istovremeno, i setva i oranje. Zahvaljujući plugu, hrane je bilo u izobilju, te se automatski povećavao i broj stanovnika.

- Stanovnici Mesopotamije nisu imali ekonomiju koja se bazira na novcu, pa su prvi razvili sistem utega za obavljanje robne razmene. Izvorno sredstvo razmene je bio ječam. Kasnije je ječam zamenjen srebrom, ali se ono nije koristilo kao kovani novac, već u obliku malih komadića koji su imali istu težinu kao ječam.

- Minut od 60 sekundi, sat od 60 minutа i dan od 24 sata vode poreklo iz Mesopotаmije. Jedna od zanimljivijih teorija o podeli dana i sata se povezuje sa anatomijom ljudske šake: ako savijete palac i pogledate unutrašnjost šake, primetićete kako vam je svaki od četiri ispružena prsta podeljen na tri celine, tako da pred sobom imate dvanaest podjednakih celina. To je, po ovoj teoriji, olakšavalo brojanje sati u toku dana, pa je zato i dan podeljen na 12 delova.

- Sumeri su prvi napravili kalendar koji je imao sedam dana u sedmici, a Vavilonci kalendar koji je imao 12 meseci u godini i dva godišnja doba: leto i zimu. Upravo iz ovog vremena datiraju koreni moderne astronomije i astrologijie. Takođe, kаo što modernа mаtemаtikа koristi decimаlni sistem zаsnovаn nа broju 10, tаko su Sumeri uglаvnom koristili strukturu kojа je bilа bаzirаnа nа grupаmа od 60. Ovaj lako deljiv sistem brojeva kasnije su usvojili Vavilonci koji su ga koristili za astronomske kalkulacije dužine meseci i godina. To je kasnije izašlo iz upotrebe ali njegova zaostavština još uvek živi u merenju vremena. Ostaci sumerskog seksagezimalnog brojnog sistema preživeli su u vidu prostornih merenja kao što je recimo 360 stepeni u krugu.

- Robove su u Sumeru zvali "sag", što znači komad, a u Akadu – "ardu", što znači oboreni, ili "rešu" što znači glava. To ukazuje na to da u Mesopotamiji u III milenijumu p. n. e. već postaju dovoljno jasne forme robovlasničke eksploatacije i da se na slobodne ljude pretvorene u roblje već u punoj meri gleda kao na robove izjednačene sa robom ili stokom, jer se računaju na komade ili glave. Razvitku ropstva je doprinelo ropstvo za dug. U mnogim dokumentima pominju se zajmovi, naročito u žitu, koje su siromasi bili prinuđeni da uzimaju od bogataša. Samo se po sebi razume da siromasi često nisu imali sredstava da pravovremeno vrate zajam zajedno sa naraslim kamatama. Dužnicima je u takvim slučajevima pretilo ropstvo.

- Jedro je bilo još jedan od značajnih izuma. Ovaj izum je bio jako važan za razvoj prvih gradova-država duž tokova reka Tigrisa i Eufrata. Brodovi koji su koristili jedra mogli su prevoziti robu na drugo mesto mnogo brže. Jedro je omogućilo procvat trgovine.

- Sumeri su izmislili pivo, arheolozi su pronašli dokaze o tome da su poznavali tehnologiju njegovog pravljenja, čak su imali i boginju tog alkoholnog pića – Ninkasi.

- Medicina u Mesopotamiji nije imala baš neki uspeh, najviše zbog ideji o etici i odgovornosti doktora, ako je tokom operacije pacijent ozleđen ili je imao ozbiljnijih posledica, tada bi doktor bio kažnjen odsecanjem ruku. Iz tog razloga je lečenje na temelju magije i uroka dobilo posebnu popularnost.

- Sumeri su izmislili prvo klinasto pismo u kasnom četvrtom milenijumu p. n. e. (na teritoriji Vinčanske kulture pismo je već postojalo nekoliko hiljada godina unazad). U svom najsofisticiranijem obliku sastojalo se od nekoliko stotina oblika koji su se utiskivali trskom u vlažne glinene ploče koje bi se potom pekle i tako postajale gotovo neuništive. Smatra se da ga razvili radi ekonomskih potreba, a vremenom je počelo da se koristi i u istoriji, filozofiji, književnosti itd. Sumersko pismo se razvilo iz piktograma, iako nije najstariji primer pisanja klinasto pismo se smatra velikom prekretnicom u ljudskoj istoriji jer je omogućila prenošenje informacija na udaljena mesta, a da se pri tome niko ne mora oslanjati na dobro ili loše pamćenje ljudi. Koristio se takozvani princip "rebus" koji se sastoji u činjenici da je znak, koji je izvorno označavao jednonosložnu reč, bio odgovarajući slog bilo koje reči. Pismenost je bila široko rasprostranjena u Mezopotamiji i bila je vrlo cenjena. Pismenost se u Mesopotamiji brzo razvijala, i ubrzo su se počeli praviti i kupoprodajni ugovori, zapisivati zakoni, a čak su pravili i posebne zapise koji su služili za obrazovanje budućih pisara. Na kraju, ovo klinasto pismo je odgovorno i za neke od najvećih književnih dela u istoriji, kao što je na primer "Ep o Gilgamešu" (2700. g. p.n.e.). Klinasto pismo je korišćeno preko 3.500 godina i bio je prilagođeno za pisanje na više jezika uključujući akadski, hetitski i urartski. Znanje o čitanju klinastog pisma izgubljeno je do 2. veka nove ere pošto ga je zamenilo alfabetsko pismo. Ponovo je dešifrovan u 19. veku uz pomoć Behistunskog natpisa.

- Junak iz Epa o Gilgamešu je bio istorijska ličnost, peti vladar prve poslepotopske dinastije, koji je vladao sumerskim gradom-državom Urukom oko 2.700. godine p. n. e. Mitski ep pojavio se prvi put najverovatnije u trećem milenijumu p. n. e.. Njegova radnja se fokusira na kralja Uruka, Gilgameša koji je opisan kao jednom trećinom čovek, a drugim dvema bog. Na dvanaest glinenih tablica opisane su njegove avanture, borbe sa čudovištima, susreti sa bogovima i najvažnije, potraga za ključem besmrtnosti.

- Termin medeni mesec nastao je u Vavilonu, a označavao je vavilonski običaj da mladin otac mesec dana nakon venčanja snabdeva mladoženju medovinom, onoliko koliko on može da popije i koja se tradicionalno tada pila na svadbama. Pošto je njihov kalendar bio lunaran odnosno bazirao se na mesečevim menama, period isporuke medovine zetu su nazvali "medeni mesec". Vino od meda ili medovaču mladenci bi ispijali kako bi podstakli dobru sreću u braku, a verovalo se da med odnosno napitak podstiče vitalnost i plodnost, pa su tokom tih mesec dana mladenci pili medovinu i jeli kolače od meda.