Antička kuhinja: Jela i deserti

 

Brojni istorijski izvori ali i arheološki nalazi ukazuju da se u početku Feničani nisu bavili trgovinom, već stočarstvom i ribolovom. Ribolov je bio široko zastupljena privredna grana tako da nije slučajno ime jednog od feničanskih gradova Sidon, što znači "ribolovno mesto". Čamci su se obično pokretali veslima, jedro se retko koristilo.Vremenom su naučili da se orijentišu po zvezdama, posebno su se oslanjali na sazvežđe Malog medveda. Uvek je označavao smer prema severu, a Feničani su ga često koristili kao referentnu tačku. U antičko doba zvao se Feničanska zvezda. Uzani obalni pojas, zaštićen od toplih istočnih vetrova, bio je pogodan za razvoj poljoprivrede ali mogućnost šireg bavljenja poljoprivredom bila je ograničena nedostatkom dobre obradive zemlje, zatim zbog uzanog i teškog terena bilo je nemoguće izgraditi objekte za navodnjavanje, a potreba održavanja jedinstvenog sistema navodnjavanja polja je bio glavni faktor razvoja poljoprivrede.

Stanovnici Fenikije su najviše jeli žitarice, naročito pšenicu koju su sami uzgajali, a speltu i ječam su uvozili iz Egipta. Varon (II – I vek p. n. e.) opisuje da su pšenicu čuvali u dubokim bunarima na čije su dno stavljali sloj slame. Bunare su hermetički zatvarali. Pravili su kaše, hlebove i kolače koji su postajali sve popularniji i prelazili granice Fenikije. Osim kaša su pravili i čorbe od sočiva, leblebije, graška i boba koje su inače sami gajili u svojim baštama. Feničani nisu jeli svinjsko i goveđe meso, ali su jako cenili pseće meso, tek je sa razvojem Kartagine pseće meso bilo zabranjeno i svaki prekršaj je povlačio strogu kaznu. Tu nalazimo i prve podatke o pregledu stoke i mesa za klanje, koji su morali biti u uskoj vezi s verskim uverenjima i običajima. Feničani su često prinosili životinje kao žrtve bogovima tako da prve, primitivne klaonice nalazimo u njihovim hramovima. Od mesa su konzumirali ovčetinu, jagnjetinu, zečetinu, piletinu, divljač i golubove. Pečenje je bilo glavni oslonac kao i roštilj. Jeli su se i plodovi iz mora, ali se više koristilo meso. Doručak je bilo jelo zvano "puls", što je kaša napravljena od žitarica. Što se tiče začina, so je bio glavni izvor. Začinsko bilje se mnogo ne pominje, ali kao što znamo, Bliski istok ima neverovatno veliki izbor začinskog bilja. Za razliku od povrća koje se gajilo tokom cele godine, voće je bilo više sezonsko. Što se tiče voća konzumirali su jabuke, bademe, limete, grožđe, dunje, nar, urme i smokve. Feničani su osim vina pravili od urmi sirće, hleb i kolače, a siromašni su ih koristili kao zaslađivače, koštice su koristili za ishranu stoke, dok su od drveta izrađivali različite predmete. Urme bi bile ili sušene ili bi se jele sveže. Smokve su se konzumirale jer su bile bogate šećerom i proteinima. Nar i grožđe bi se unosili u grobove pokojnika. Poljoprivreda je bila u procvatu i imali su tako dobre agronomske spise da su Rimljani kasnije preveli ove knjige na svoj jezik, a rimska vlada ih je preporučila italijanskim poljoprivrednicima. Bavili su se i maslinarstvom, odnosno, proizvodnjom maslinovog ulja. Ono je imalo višestruku namenu odnosno koristili su ga u ishrani, zatim za lečenje rana i kao gorivo za osvetljavanje prostora.

 

Kroz kontakte i trgovinu, širili su ne samo svoje pismo već i svoju kulturu ishrane. Feničani su imali pisane zapise, oni su izmislili današnje alfabet pismo ali nijedan od tekstova nije sačuvan, što je velika šteta jer ne možemo pouzdano da utvrdimo sastav njihovih recepata, jer je Kartagina potpuno uništena 146 g. p. n. e. tokom trećeg punskog rata, Rimljani su samo spasili dela agronoma Maga, ostatak kartaginjanske biblioteke su date kraljevima Numidije koji je ubrzo zauvek izgubljen. Feničanski način ishrane i recepti su se generacijama prenosili preko grčkih i rimskih pisaca ali i usmenim putem i to u svim feničanskim kolonijama od Španije do Libije, a čiji se uticaj oseti i dan danas u njihovim nacionaalnim kuhinjama.

Najpopularnija feničanska jela u Rimskom carstvu su bila:

Graneam triticeam - Pšenična kaša

Pultem Punicam - Punska kaša

Puls - Pirova kaša

Puls Fabata - Ječmena kaša

Najpopularnije feničansko jelo u Egiptu je bilo:

Humus - Pire od leblebija

Najpopularniji feničanski hleb i desert u Grčkoj, koji se i danas prave su bili:

Feničanski hleb

Feničanski medenjaci

Zanimljivo je da su Feničani usavršili izdavanje kredita i bankarstvo, koristili su zlato, srebro, bakar, kovani novac i kožne "novčanice" kao sredstvo plaćanja. Glavno otkriće Feničana, abeceda  takođe je bilo povezana s trgovinskim potrebama. Potreba za vođenjem evidencije robe i evidencijom transakcija naterala je ove trgovce da traže najjednostavniji i najbrži oblik pisanja.

                                                                                << Vratite nazad

Antička feničanska kuhinja

 

Feničani sebe nisu zvali Feničanima, već Sidoncima, po Sidonu, jednom od njihova dva najvažnija grada, koji je ležao severno od Tira. Kad su stari Grci prvi put došli u dodir sa ovim mornarima, nazvali su ih foinoi, to jest, crveni kao krv jer su bili preplanuli od sunca. Kad se ovaj smisao reči izgubio, ljudi su dovodili u vezu ime Feničana s domovinom tajanstvene ptice feniks, za koju se govorilo da živi pet stotina godina i da se obnavlja tako što spali sebe i svoje gnezdo, a tada se nova ptica pojavi iz pepela stare. Po trećoj verziji ili legendi naziv Fenikija (Phoiníkē) u prevodu znači ljubičasta zemlja, jer su Feničani dobijali ljubičastu boju od određene vrste morskih školjki. Boja je bila toliko retka i cenjena da je vredela više od zlata. Poreklo Feničana je potpuno nepoznato. Teorije kažu da su oni direktni potomci Hanaanaca (Hananci), koji su naseljavali ovo područje pre njih. Neki drevni zapisi govore da su došli s Indijskog okeana. Herodot je tvrdio u nekim svojim spisima da su feničani narod koji govori semitskim jezikom i da su oko 2750 g. p. n. e. stvorili svoje prve gradove. Neke moderne teorije govore da su oni potomci afroazijskih Poenita, mornara koji su doplovili s Nila i Crvenog mora, a potiču iz južnih područja Jemena ili Eritreje. Herodot navodi da su se Feničani doselili u Mediteran sa obala Eritrejskog mora i da su preduzimajući pomorske pohode i trgujući sa egipatskom, asirskom i drugom robom, ubrzo stigli u grad Arg, najpoznatiji grad zemlje Helade. Trgujući oni su oteli kraljevu kći, odveli je u Egipat i prodali. Po ugledu na njih su kasnije i Heleni iz feničanskog grada Tira prigrabili kraljevu kći Evropu i Medeju ćerku Kolhidskog kralja. Persijanci zbog ovoga nisu voleli Helene ali su okrivljavali Feničane kao uzročnike postupaka otimanja kraljevih ćerki. Feničanski pomorci smatrani su ne samo trgovcima, već i piratima - lovcima na ljude. 

Fenikija je bila civilizacija koja se prostirala u uzanom obalskom pojasu u Siriji od reke Elevteros na severu do predgorja Karmil na jugu (današnji Liban), dužine 240 km i širine oko 20 km. Fenikija je bila civilizacija sa središtem u današnjem Libanu. Između 1550 g. p. n. e. i 300 g. p. n. e., Feničani su razvili kulturu pomorske trgovine koja je proširila njihov uticaj sa Levanta na severnu Afriku, grčka ostrva, Siciliju i Iberijsko poluostrvo. Feničani (Sidonci, Hananci, Puni), stari pomorsko-trgovački narod, vladali su Sredozemnim morem i osnovali niz samostalnih gradova-država koji su ponekad obrazovali saveze pod hegemonijom jednog od njih, najpre Sidona, a zatim Tira, koji je stekao prevlast nad feničanskim gradovima. Osim ekspanzije i kolonizacije ova civilizacija je mnogo uticala na grčku i rimsku civilizaciju da vode sopstvene kampanje ekspanzije. Trgujući sa Grcima, Feničani su ih naučili ne samo svom znanju o vinarstvu i vinogradarstvu, već i tehnologijama brodogradnje koje su podstakle Grke da se šire izvan Egejskog mora. Vina iz Fenikije su bila toliko dugo prisutna u grčkom i rimskom svetu da je pridev "Bibline" (iz feničanskog grada Biblosa) postao sinonim koji označava vino visokog kvaliteta. Slabljenjem Egipta i slomom kritske talasokracije, Feničani su osnovali trgovačke samostalne gradove kao što su Biblos, Tir, Sidon kao i današnji Bejrut u to vreme znan pod imenom Beruta, duž obale Sredozemnog mora, koji preuzimaju celokupnu trgovinu na području Sredozemlja. Uglavnom zaslugom Tira, koji je imao prevlast u Fenikiji, Feničani su stvorili značajne kolonije u zapadnom Sredozemlju. Oni su preneli kulturna dostignuća iz Azije u Evropu. Feničani su počeli da proširuju svoj trgovački uticaj na svoje susede i među prvima koji su doneli vino u Egipat. Odatle su se proširili izvan puke trgovine do osnivanja kolonija trgovačkih gradova širom Mediterana. Nastavili su duž južnih obala da bi osnovali Kartaginu 814 g. p. n. e. u severnoj Africi, a odatle na Balearska ostrva i Pirinejsko poluostrvo. Feničani su bili osnivači većine gradova na Sardiniji i Korzici, Marseja u Francuskoj, Malage i Kadiza u današnjoj Španiji negde u 9. veku p. n. e., mada je mala ispostava možda bila uspostavljena i ranije. Trgovci iz Fenikije i Kartagine su plovili i preko Gibraltarskog moreuza sve do Britanije, odnosno plovili su do Scili ostrva, na jugu Engleske, i tamo menjali mediteransku robu za kalaj iz Kornvola. Nikad im nije bilo dopušteno da stupe na englesko tlo, jer su uživali vrlo rđav glas. Velšani su radije s njima trgovali na neutralnom i nenastanjenom terenu. Zanimljivo je da su trgovali i s narodima s kojima nisu bili u dobrim odnosima. Razvili su takozvanu trgovinu na daljinu. Iskrcali bi svoju robu na obalu i povukli se na svoje brodove. Kupci bi tada prišli robi, pregledali je i ostavili određenu količinu novca ili predmeta za koju su smatrali da odgovara kupljenoj robi i povukli se. Zatim bi se Feničani opet iskrcali i pregledali ponuđenu količinu. Ako im je odgovarala, uzeli bi je i otplovili. U suprotnom, ostavili bi sve na obali i opet se vratili na brodove. I tako je ta trgovina mogla trajati u nedogled. A ako na kraju ne bi bili zadovoljni, uzeli bi svoju robu i otplovili. "Nikada jedna strana nije postupila nepošteno prema drugoj strani, Kartaginjani nisu dirali zlato dok nije odgovaralo ceni njihove robe, a domoroci nikada nisu uzimali robu dok zlato nije oduzeto." napisao je Herodot. Arheološki dokazi daju činjenice da su prodrli i do Baltičkog mora. Baltičko more je u to doba bilo prava riznica za svakog preduzetnog trgovca. Baltik je bio domovina neke vrste smole odnosno jantara koju su rimske gospođe upotrebljavale za bojenje kose. Kad je crvena kosa već jednom bila u modi, svaka rimska matrona je morala bojiti kosu. Stoga su najstariji trgovački putevi, koji vode iz severnog dela Evrope u južni, bili oni kojima su plovile feničanske lađe sa tovarima jantara.

Međutim, veliki deo našeg znanja o Feničanima tokom gvozdenog doba (1200 g. p. n. e. – 500 g. p. n. e.) i kasnije zavisi od hebrejske Biblije, asirskih zapisa i grčkih i latinskih autora. Na primer, prema grčkom istoričaru Herodotu, feničanski moreplovci su, na zahtev faraona Neha II (oko 610 g. p. n. e. –  595 g. p.n.e.), oplovili Afriku, ekspedicija je krenula iz Crvenog mora i posle tri godine se vratila kroz Gibraltar u Egipat. istražili su zapadnu obalu Afrike sve do rta Blanko, hiljadu i pet stotina milja južno od Gibraltara, i osnovali su više trgovačkih središta u onom kraju. Oni su takođe otkrili i ostrva Kapverde, hiljadu i sedam stotina godina pre nego što su se pojavili Portugalci, navodno su stigli i do Novog sveta hiljadama godina pre Kolumba.

875g. p. n. e. fenički gradovi su sa usponom Asirije izgubili svoju samostalnost. 573 g. p. n. e., posle 13 godina opsade, grad Tir je pao pod upravu vavilonskog kralja Nabukodonozora II. Od 539 g. p. n. e. Fenikijom vlada Persija. Posle učešća u egipatskoj pobuni protiv Artakserksa III., grad Sidon je 343 g. p. n. e. spaljen i uništen. Aleksandru Velikom su svi fenički gradovi otvorili vrata za saradnju osim grada Tira, koji se 332 g. p. n. e. branio 7 meseci i na kraju bio uništen. Podelom Aleksandrova carstva nakon njegove smrti Fenikija je pripala Seleukidima, a zatim Rimljanima. U grčko-rimskom razdoblju Feničani se heleniziraju i romaniziraju, a jednim delom nestaju i među Aramejcima.

Feničani su svoju religiju vezivali uz prirodne sile i procese. Religija je bila vezana kroz kultove pojedinih gradova kao što su kult zaštitnika grada, kult boginje majke, kult bogova vegetacije itd. Glavno muško i žensko božanstvo zvali su Baal (El) i Baalat u značenju Gospodar i Gospodarica, a dobijali su identitet kada su se povezivali s pojedinim gradom ili lokalnim stanovništvom. Tako su u Tiru to bili Melkart i Astarta, u Sidonu Ešmun i Astarta. U Biblosu najznačajniji je bog bio Adonis, sin Baala i Astarte koja se pretvara u drvo i rađa Adonisa, boga neobične lepote koji simbolizuje umiranje i ponovno rađanje. Uz Astartin kult bila je vezana hramska prostitucija jer je ona bila boginja ljubavi i plodnosti, bogovima su Feničani prilikom kultnih rituala znali prinositi i ljudske žrtve. Žrtvovali su uglavnom novorođenčad mlađu od 5 meseci, rimski i grčki izveštaji govore o žrtvovanju dece koje su redovno praktikovali Feničani, za koje su mnogi savremeni istoričari verovali da je samo drevni oblik antifeničanske propagande. Ali otkrivena su feničanska groblja - tofeti - koja sadrže više pogrebnih urni sa posmrtnim ostacima beba. 

Feničani nisu iza sebe ostavili mnogo pisanih zapisa u stvari i jesu jer su imali čitave biblioteke, a najveća je bila u Kartagini. Kartagina je potpuno uništena 146 g. p. n. e. tokom trećeg punskog rata, Rimljani su samo spasili dela agronoma Maga, ostatak kartaginjanske biblioteke su date kraljevima Numidije koji je ubrzo zauvek izgubljen. Jedino što se danas zna jeste da su imali svoje feničko pismo, iz kojeg se razvilo grčko pismo, a time i latinica i glagoljica i ćirilica, ali koje je bilo i temelj hebrejskog i arapskog pisma (alphabet – po prvom slovu feničkog pisma – aleph). Grčki istoričar Herodot je napisao da su Feničani naučili Grke iz Beotije sistemu pisanja koji će na kraju postati grčko pismo. Takođe je primetio da su feničanski trgovci doneli tamjan i cimet na Egejsko more. Najraniji feničanski natpis koji je sačuvan je epitaf Ahirama u Biblosu u Fenikiji, koji datira iz 11. veka pre nove ere i napisan severnosemitskim pismom.

Pročitajte više >> Recepti